Afganistan’da 2023’te, Pakistan’ın düzensiz Afgan göçmenleri sınır dışı etme kararı, uyuşturucuyla mücadele ve ekim ayında Herat vilayetinde yaşanan yıkıcı depremler gündeme oturdu. Taliban yönetiminin 15 Ağustos 2021’de Afganistan’a hakim olmasının ardından ülkede özellikle kadınlar ve kız çocuklarının çalışma ve eğitim hakları alanında gerilemeler yaşandı, uluslararası yardımların da önemli ölçüde azalması ekonomiyi derinden etkiledi.
Afganistan’da 2023’te, Pakistan’ın düzensiz Afgan göçmenleri sınır dışı etme kararı, uyuşturucuyla mücadele ve ekim ayında Herat vilayetinde yaşanan yıkıcı depremler gündeme oturdu.
Taliban yönetiminin 15 Ağustos 2021’de Afganistan’a hakim olmasının ardından ülkede özellikle kadınlar ve kız çocuklarının çalışma ve eğitim hakları alanında gerilemeler yaşandı, uluslararası yardımların da önemli ölçüde azalması ekonomiyi derinden etkiledi.
Terör örgütü DEAŞ ile Taliban muhalifi silahlı örgütlerin saldırılarının devam ettiği Afganistan’da, Taliban yönetiminin resmen tanınma çabaları sonuçsuz kaldı ancak uyuşturucuyla mücadelede önemli ilerlemeler sağlandı.
Ülkede 2023’e, Pakistan’ın düzensiz Afgan göçmenleri sınır dışı etme kararı, uyuşturucuyla kararlı mücadele sonucu ilerlemeler sağlanması ile ekim ayında Herat vilayetinde yaşanan ve yaklaşık 2 bin 500 kişinin ölümüne neden olan depremler damgasını vurdu.
Pakistan’ın Afganları sınır dışı etme kararı
Taliban’ın yönetime gelmesinin ardından Afganistan ile Pakistan arasında özellikle güvenlik eksenli sorunlar yaşanıyor. Bunun arkasında, Pakistan’da bu yıl özellikle Hayber Pahtunhva ve Belucistan eyaletlerinde Pakistan Talibanı’nın (TTP) üstlendiği terör saldırılarının yattığı ifade ediliyor.
İslamabad yönetimi, kendisine karşı savaşan TTP’nin Afganistan’da mevzilendiğini ve Taliban yönetiminin bu örgüte karşı tedbir almadığını öne sürüyor. Taliban ise Pakistan’ın iddialarını reddediyor ve ülkedeki güvenlik problemleriyle ilgilerinin olmadığını savunuyor.
İki ülke arasında 2023’ün sonlarına doğru bu çerçevede tartışmalar artarken Pakistan hükümeti, ekim başında ülkede kayıt dışı yaşayan ve sayıları 1,7 milyonu geçen düzensiz göçmenlerin 1 Kasım’a kadar Pakistan’dan ayrılmasını istedi. Bu tarihe kadar ayrılmayanların da sınır dışı edileceği duyuruldu.
Pakistan’ın bu kararının ardından iki ülke arasındaki Torkham ve Spin Boldak Sınır Kapılarında yüz binlerce Afgan yoğunluğu yaşandı. Pakistan geçici hükümetinin İçişleri Bakanı Sarfaraz Ahmed Bugti, şu ana kadar 482 binin üzerinde düzensiz Afgan göçmenin ülkesine döndüğünü açıkladı.
Pakistan’ın bu kararı almasının ardında, Afganistan Taliban’ına TTP’ye karşı önlem almasına yönelik baskı uygulamak istediğinin yattığı ifade ediliyor.
Afyon üretimi yüzde 95 düştü
Taliban’ın Afganistan’da yönetime gelmesine kadar afyon ekimi ve ticareti ülkenin dünya gündemini de etkileyen en önemli sorunlarından biriydi.
Afganistan’da üretilen afyon, küresel tedarikin yüzde 80-85’ine denk geliyordu ancak Taliban yönetimi, 2022’nin Nisan ayında haşhaş dahil olmak üzere “sarhoşluk veren her türlü uyuşturucu madde”nin ekimini, kullanımını ve ticaretini yasakladı ve ardından sıkı tedbirler aldı.
Haşhaş ekili binlerce hektarlık mahsul, Taliban görevlileri tarafından yok edildi ve nihayetinde Taliban yönetiminin bu alandaki çabaları sonuç verdi.
Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve Suç Ofisi (UNODC), kasım raporunda Taliban yönetiminin haşhaş başta olmak üzere uyuşturucu madde ekimini, kullanımını ve ticaretini yasaklamasının ardından Afganistan’da haşhaş ekimi ve afyon üretiminin 2022’ye oranla yüzde 95 gerilediğini açıklamıştı.
Herat depremi yaklaşık 2 bin 500 can aldı
Afganistan’ın batısında, İran sınırında bulunan Herat vilayetinde 7 Ekim ve sonrasında art arda şiddetli depremler meydana geldi. Bölgede iki hafta içinde en şiddetlisi 6,3 büyüklüğünde 4 deprem meydana geldi, büyüklüğü 5’in üzerinde çok sayıda artçı sarsıntı kaydedildi.
Deprem, Zindecan ve Rabat Sengi ilçelerinde çok sayıda köyü yerle bir etti. Taliban geçici hükümeti depremlerde yaklaşık 2 bin 500 kişinin yaşamını yitirdiğini açıkladı.
Sarsıntılar haftalarca devam etti. Herat halkı deprem korkusuyla uzun süre geceyi dışarıda geçirmek zorunda kaldı.
Ekonominin uluslararası yardımlara bağımlılığı devam ediyor
Taliban geçici hükümetinin Sözcüsü Zabihullah Mücahid, ekim ayından bu yana çoğu Pakistan’dan olmak üzere 800 binden fazla Afgan’ın İran ve Türkiye’nin de aralarında olduğu çeşitli ülkelerden Afganistan’a döndüğünü açıkladı.
Öte yandan, uzun yıllar haşhaş ekip geçimlerini sağlayan büyük bir çiftçi kitlesi de haşhaş yasağı nedeniyle maddi açıdan zor duruma düştü. Çiftçiler alternatif ekim için tohum yardımı bekliyor.
Bununla birlikte Herat’ta yaşanan depremlerde de çok sayıda kişi mağdur oldu.
Hem Afganların dönüşü hem çiftçilerin durumu hem de depremzedelerin ihtiyaçları ülke ekonomisini derinden etkiliyor. BM’ye bağlı kuruluşlar ve çeşitli uluslararası kurumlar Afganistan’a yönelik yardımlarını sürdürse de Taliban sonrası uluslararası yardımların büyük ölçüde azalması ülkede insani krizin devam etmesini engelleyemiyor.
DEAŞ ve Taliban muhalifi silahlı örgütlerin saldırıları
Taliban’ın yönetime gelmesinin ardından terör örgütü DEAŞ’ın, hem güvenlik güçlerine hem de sivillere yönelik saldırıları 2023’te de devam etti. Söz konusu saldırılarda çok sayıda kişi hayatını kaybetti.
Benzer şekilde, Taliban muhalifi olan ve aralarında eski ordu mensuplarının bulunduğu, ağırlıklı Taciklerden oluşan Afganistan Direniş Cephesi ile Afganistan Özgürlük Cephesi’nin Taliban mensuplarına yönelik saldırıları devam etti. Çatışmalarda her iki taraftan da çok sayıda kişi yaşamını yitirdi.
Taliban yönetimini tanıyan olmadı
Taliban yönetimi ilk günden itibaren komşular başta olmak üzere dünya ile iyi ilişkiler geliştirmek istediğini belirterek, hükümetlerden yönetimini resmen tanımasını istedi.
Taliban geçici hükümeti mensupları Afganistan komşusu ülkeler başta olmak üzere birçok ülke ile diplomatik girişimlerini sürdürdü. Uluslararası toplum da Taliban yönetiminden kadın ve kızların önündeki çalışma ve eğitim alanındaki engelleri kaldırmasını, insan haklarına saygılı bir politika izlemesini ve ülkedeki farklı etnik grupları da kapsayan geniş tabanlı bir hükümet kurmasını istedi.
Ancak tarafların istekleri yerine getirilmedi. Ne Taliban yönetimi uluslararası toplumun isteklerini yerine getirdi ne de Taliban’ın kurduğu yönetim diğer ülkeler tarafından resmen tanındı.
Ayrıca, Afganistan’da yaşanan insani krizin hafifletilmesine katkı sunulması amacıyla Türkiye, 8 seferde 19 “İyilik Treni” ile 8 tondan fazla insani yardım gönderdi. Yardımlar, ülkenin her köşesindeki yüz binlerce ihtiyaç sahibine ulaştırıldı.
Çin, Afganistan’a ilgisini artırdı
ABD sonrası, Çin Afganistan’da daha çok madenlerin işletilmesi ve çeşitli altyapı projelerinin inşasına odaklandı. Bu kapsamda, Taliban’ın imzaladığı ilk anlaşma, Çinli şirket CAPEIC ile 2023 başlarında Amu Derya Havzası için oldu. Çinli şirketin yeni petrol kuyuları açması ve petrol üretimini artırması hedefleniyor.
Çin, Taliban’ın kurduğu yönetimi tanımadı ancak Çin’in yeni atadığı Kabil Büyükelçisi Cao Şing, 13 Eylül’de güven mektubunu Taliban geçici hükümetinin Başbakanı Molla Muhammed Hasan Ahund’a sunan ilk büyükelçi oldu. Taliban yönetimi ise 1 Aralık’ta, Sözcülerinden Bilal Kerimi’yi Pekin Büyükelçisi olarak atadı. Bu adımlar iki ülke arasındaki yakınlaşmanın önemli adımları olarak öne çıktı.
